I Liceum Ogólnokształcące im. Jana Kompałły i Wojciecha Lipskiego w Ostrowie Wielkopolskim

---

Alma Mater Ostroviensis

W obliczu rosnącego odsetka ludności polskiej w Ostrowie Wielkopolskim, zrodziła się konieczność stworzenia szkoły kształcącej w języku polskim. Uroczyste otwarcie tej placówki miało miejsce 14 kwietnia 1845 roku. Powstanie szkoły stało się wspólnym dziełem lokalnego społeczeństwa, wśród którego na szczególną uwagę zasługuje rola założycieli: księdza Jana Kompałły oraz Wojciecha Lipskiego, ziemianina z Lewkowa. Ksiądz Kompałła poświęcił na ten cel zarówno swój majątek, jak i zdrowie. W 1840 roku wygłosił apel wzywający do wsparcia budowy gimnazjum, niestety nie udało mu się doczekać inauguracji.

Warto również wspomnieć o darczyńcach oraz lokalnych prominentach, takich jak Konstanty Kossecki, Teofil Morawski, Jan Nepomucen Niemojowski, Bogusław Fryderyk Radziwiłł i Wilhelm Radziwiłł, a także o społeczności pobliskiej wsi Krępa, którzy jednomyślnie wsparli apel księdza Kompałły. Działalność Gimnazjum wspierały również liczne organizacje społeczne i narodowe, na czele z Towarzystwem Pomocy Naukowej im. dra Karola Marcinkowskiego oraz Towarzystwem Popierania Uczącej się Młodzieży.

Wśród pierwszych przedmiotów nauczania znajdowały się: religia, język polski, łaciński, niemiecki, hebrajski, francuski, grecki, a także historia, geografia, matematyka, fizyka, historia naturalna, rysunki, kaligrafia, śpiew oraz turnieje. Początkowo szkoła nosiła nazwę Królewskie Katolickie Gimnazjum, lecz z biegiem lat zaczęto ją określać jako Polskie Ateny i Wielkopolską Szkołę Edukacji Narodowej. W tej placówce kształcono polskie kadry oraz prowadzono walkę przeciwko germanizacji.

Okolo 1870 roku powstało koło Marianów, a nieco później zorganizowano Związek Młodzieży Polskiej „Zet”, który był powiązany z Ligą Polską. Działały one w tajemnicy, zapewniając edukację społeczeństwu, sprowadzając narodowe publikacje oraz angażując się w działalność polityczną. W bliskim związku z szkołą znajdowały się również organizacje skautowskie, reprezentowane przez księdza Lecha Ziemskiego, a także prężnie działające kluby sportowe, takie jak „Venetia” (założona w 1908 roku, obecnie SKS „Venetia”) oraz „Ostrovia” (założona w 1909 roku, obecnie TP „Ostrovia” – TP „Ostrovia”).

Po odzyskaniu niepodległości, szkoła funkcjonująca jako Gimnazjum Męskie uległa repolonizacji, przekształcając się z typu starych klasycznych na klasyczne zreformowane. W 1932 roku dokonano kolejnej reformy, w wyniku której szkoła stała się czteroletnim gimnazjum oraz dwuletnim liceum, a nadano jej imię marszałka Józefa Piłsudskiego. Gimnazjum kontynuowało swoją misję jako ważny ośrodek edukacyjny w regionie, gdzie działali skauci, chóry, a od 1925 roku zaczęto redagować i wydawać miesięcznik „Promień”.

Wydawali w nim swoje prace między innymi:

• Lesław Eustachiewicz – historyk literatury, krytyk, tłumacz,
• Edward Serwański – historyk,
• Józef Szczublewski – teatrolog,
• Edmund Urbański – hispanolog,
• Stanisław Zybała – dziennikarz,
• Jadwiga Żylińska – powieściopisarka.

Szkoła pielęgnowała tradycje narodowe, co miało szczególne znaczenie w okresie okupacji, kiedy to wielu z wykładowców, uczniów i absolwentów przystąpiło do walki jako żołnierze oraz działacze podziemia. Niestety, wielu z nich straciło życie w tym trudnym czasie (Alma Mater Ostroviensis – Księga Pamięci – Non Omnis Moriar, tom 8). W latach wojennych szkoła została zamknięta przez hitlerowców. Wznowiła swoją działalność 22 lutego 1945 roku, głównie dzięki staraniom dra Józefa Jachimka. W tym samym roku, w kwietniu, ksiądz Lech Ziemski z reaktywował przedwojenne drużyny harcerskie w gimnazjum.

W 1950 roku przekształcono szkołę w liceum ogólnokształcące. W 1970 roku obchodzono jubileusz 125-lecia szkoły. Opublikowano wtedy pierwszą monografię „Wielkopolska Szkoła Edukacji Narodowej…”, a 2 września miała miejsce oficjalna inauguracja roku szkolnego, którą transmitowano na antenie Polskiego Radia z przemówieniem Ministra Oświaty i Szkolnictwa Wyższego. To właśnie w tym czasie władze komunistyczne zadecydowały o nadaniu szkole imienia generała Aleksandra Zawadzkiego, co spotkało się z sprzeciwem Rady Pedagogicznej. Na początku lat 90. postanowiono cofnąć tę decyzję i uhonorować założycieli szkoły, nadając Liceum ich imię.

Każdego roku w kwietniu szkole przypada jej święto, podczas którego nadawane są tytuły Honorowego Profesora. Działalność Stowarzyszenia Absolwentów „Alma Mater Ostroviensis” ma na celu gromadzenie informacji o absolwentach, w tym publikowanie Ksiąg Pamięci, które dokumentują losy uczniów tej szacownej placówki edukacyjnej.

Budynek

Budynek edukacyjny jest usytuowany w Śródmieściu Ostrowa, przy ulicy Gimnazjalnej, obok ogrodu parafii konkatedralnej. Historia tego obiektu sięga lat 1843-1845, kiedy to rozpoczęto jego budowę. W owym czasie był on dwukondygnacyjny, lecz w okresie 1925-1926 dokonano efektownej nadbudowy, zachowując jednocześnie część pierwotnych cech architektonicznych.

W czasie II wojny światowej budynek pełnił funkcję koszar wojskowych oraz punktu zbiorczego dla Niemców oczekujących przydziału mieszkań po Polakach. W przeszłości w obiekcie mieściła się także stylowa sala gimnastyczna, która niestety spłonęła w 1945 roku w wyniku działań Czerwonoarmistów. Obecnie w środkowej części budynku znajduje się ryzalit, który charakteryzuje się trzema wysokimi oknami ozdobionymi zabytkowymi witrażami stworzonymi w latach 80. XIX wieku przez wrocławską pracownię Adolfa Seilera.

Te kolorowe witraże przedstawiają personifikacje takich dziedzin, jak nauka, technika oraz sztuka. W równie ważnej auli szkoły znajduje się witraż z 1870 roku, który ukazuje Jezusa Chrystusa – Zbawiciela Świata (Salvator Mundi), a także napis „Ich bin die Wahrheit” (Ja jestem prawdą). Jeśli chodzi o wystrój auli, to warto wspomnieć o polichromii, której projekt stworzył Antoni Serbeński. Niestety była ona wielokrotnie niszczona zarówno przez hitlerowców, jak i komunistów. Na ścianach auli widoczne są namalowane medaliony, które przedstawiają postacie uznawane za kluczowe dla historii Polski oraz regionu Wielkopolski.

Wnętrze szkoły zdobią liczne tablice pamiątkowe, które zostały umieszczone wmurowane w ściany i są poświęcone poległym wychowankom oraz profesorom. Wśród upamiętnionych znajdują się osoby, które straciły życie w latach 1863-1864 (17 nazwisk), 1914-1921 (37 nazwisk) i 1939-1945 (236 nazwisk). Wśród nich wymienia się takie osoby jak dra Józefa Jachimka, por. Bogdana Chrzanowskiego, Jana Kompałły, Wojciecha Lipskiego oraz gen. Kazimierza Glabisza. Na ścianach wiszą również portrety założycieli szkoły oraz znanych absolwentów, wykładowców i dyrektorów, którzy są związani z miastem. Przed budynkiem umieszczono postument ku czci założycieli oraz popiersie Wojciecha Bąka, absolwenta Gimnazjum, pisarza i prozaika, którego można zobaczyć na dedykowanej stronie.

W sąsiedztwie szkoły zbudowano również tzw. Domy Profesorskie, a w późniejszych latach willę dyrektorską. Prawdopodobnie wtedy wytyczono ulicę Nową, która obecnie nosi nazwę Staszica, co umożliwiło lepszy widok na fasadę Gimnazjum. W 1845 roku zmieniono nazwę ulicy, przy której usytuowano szkołę, z Kamienieckiej na Gimnazjalną. W południowej części miasta, w dzielnicy Wenecja, można odnaleźć głaz narzutowy z tablicą upamiętniającą sportowy klub gimnazjalny „Venetia”. Natomiast w miejscowości Kania, w pobliżu rzeki Proszna, znajduje się ośrodek szkolny, który organizuje letnie wyjazdy integracyjne dla klas i nauczycieli. Ośrodek zlokalizowany jest w zabytkowym wiejskim domu z ogrodem, usytuowanym na skraju lasu, obok jednego z pięknie rzeźbionych drewnianych krzyży Pawła Brylińskiego.

_

_

Wykładowcy

Oto lista wykładowców, którzy pozostawili niezatarte ślady w historii I Liceum Ogólnokształcącego im. Jana Kompałły i Wojciecha Lipskiego w Ostrowie Wielkopolskim:

• Hubert Beckhaus, doktor, hellenista, latynista, filozof, pełniący funkcję dyrektora Gimnazjum,
• Antoni Bronikowski, doktor, poeta, hellenista,
• Anastazy Cywiński, poeta, slawista,
• Robert Enger, doktor, hellenista, pierwszy dyrektor,
• Władysław Paweł Fabisz, ksiądz, historyk Kościoła katolickiego,
• Israel Meir Freimann, doktor, filozof i orientalista,
• Wincenty Głębocki, ksiądz, teolog,
• Julius Hammling, profesor, filolog klasyczny i niemiecki, ornitolog,
• Robert Hassencamp, profesor, historyk,
• Zygmunt Irżabek, pedagog, filolog,
• Józef Jachimek, doktor, pisarz – prozaik i poeta, również dyrektor gimnazjum,
• Antoni Jerzykowski, doktor, profesor, filolog klasyczny,
• Stanisław Karwowski, historyk Wielkopolski i Śląska, działacz społeczny,
• Ferdynand Marten, przyrodnik,
• Witold Milewski, doktor, matematyk, fizyk,
• Leopold Neuhaus, doktor, filozof,
• Elias Plessner, doktor, judaista,
• Edmund Radziwiłł, książę, ksiądz, parlamentarzysta niemiecki, publicysta,
• Antoni Serbeński, artysta plastyk, zaprojektował m.in. polichromię auli Gimnazjum,
• Władysław Skowroński, artysta plastyk,
• Theodor Wotschke, ksiądz ewangelicki, historyk protestantyzmu, filozof,
• Lech Ziemski, ksiądz, pułkownik, prefekt, działacz harcerski.

Uczniowie

Historia uczniów I Liceum Ogólnokształcącego im. Jana Kompałły i Wojciecha Lipskiego w Ostrowie Wielkopolskim jest bogata i pełna znaczących postaci, które wywarły wpływ na różne dziedziny życia społecznego, naukowego i kulturalnego.

Wśród znanych absolwentów liceum znajdują się:

• Jan Adam, mgr inżynier, który w swoją karierę zaangażował się w budowę budynku przy ulicy Śmigielskiego jako dyrektor Szkoły Podstawowej nr 3,
• Kazimierz Bajoński, doktor nauk ekonomicznych oraz aktywny działacz społeczny,
• Kazimierz Bronikowski, polonista i germanista,
• Stanisław Bronikowski, dziennikarz i publicysta,
• Roman Bąk, poeta, eseista, tłumacz i wydawca,
• Wojciech Bąk, poeta i prozaik,
• Ludwik Bociański, dowódca wojskowy, wojewoda wileński i poznański,
• Zbyszko Chojnicki, profesor geografii,
• Teofil Ciesielski, profesor botaniki i pszczelarstwa,
• Zygmunt Czarnecki, doktor i działacz samorządowy,
• Edmund Dalbor, kardynał oraz pierwszy prymas Polski lat międzywojennych,
• Jan Danysz, profesor i lekarz specjalizujący się w serologii,
• Bolesław Dehnel, powstaniec styczniowy,
• Tomasz Drobnik, chirurg oraz doktor,
• Kazimierz Działocha, profesor prawa, poseł i senator,
• Zygmunt Ertel, podpułkownik łączności Wojska Polskiego, odznaczony Orderem Virtuti Militari jako ofiara zbrodni katyńskiej,
• Lesław Eustachiewicz, doktor, historyk literatury i krytyk literacki,
• Mirosław Ferić, lotnik z Dywizjonu 303, którego wspomnienia zainspirowały Arkadego Fiedlera,
• Marian Finke, profesor oraz duchowny katolicki, teolog i pedagog,
• Aron Freimann, profesor i historyk,
• Marian Friedberg, doktor i historyk,
• Henryk Giełdzik, inżynier i pionier okrętownictwa w Polsce,
• Kazimierz Glabisz, generał oraz prezes Polskiego Komitetu Olimpijskiego,
• Józef Goetz, doktor, botanik i leśnik,
• Stanisław Grzęda, duchowny katolicki oraz działacz społeczny,
• Aron Heppner, rabin, doktor i historyk judaizmu,
• Józef Jackowski, inżynier górnictwa i podróżnik,
• Wincenty Jezierski, profesor i lekarz,
• Antoni Kalina, profesor slawista oraz ludoznawca, radny Lwowa,
• Jan Kamiński, major oraz dowódca wojskowy,
• Feliks Kasprzak, dziennikarz i samorządowiec,
• Berthold Kempinski, przedsiębiorca i hotelarz,
• Witold Kochański, filolog, pedagog oraz badacz kultury Serbołużyczan,
• Marian Kołodziej, plastyk oraz scenograf,
• Krzysztof Komeda-Trzciński, muzyk jazzowy,
• Jan Kosik, profesor, prawnik,
• Józef Kostrzewski, profesor i twórca polskiej szkoły archeologicznej,
• Teofil Krasnosielski, doktor, pierwszy polski indolog,
• Feliks Krawiec, doktor i botanik,
• Stanisław Kryzan, doktor psychiatrii,
• Jerzy Kujawski, malarz oraz surrealista,
• Otto Landsberg, liberalny polityk niemiecki i minister sprawiedliwości,
• Jan Leciejewski, doktor, slawista i etnograf,
• Witold Leitgeber, księgarz, wydawca i pisarz,
• Wiktor Leja, konstruktor lotniczy,
• Władysław Markiewicz, profesor oraz socjolog,
• Andrzej Niesiołowski, socjolog, pedagog oraz historyk,
• Stanisław Niziński, kanonik honorowy Kapituły Metropolitarnej w Poznaniu,
• Erazm Parczewski, działacz społeczny i narodowościowy,
• Stefan Pawlicki, profesor filozofii,
• Edmund Piechocki, doktor i ekonomista,
• Kazimierz Radowicz, dyrektor gdańskiego oddziału Polskiego Radia,
• Janusz Franciszek Radziwiłł, książę oraz dyplomata,
• Arthur Rhode, duchowny ewangelicki oraz historyk kościoła,
• Antoni Rowiński, inżynier górnictwa,
• Stefan Rowiński, księgarz i działacz polityczny,
• Edward Serwański, profesor, doktor habilitowany oraz historyk,
• Wojciech Sikora, działacz społeczny i polityk ruchu ludowego,
• Józef Szczublewski, profesor teatrologii,
• Bogdan Szembek, działacz społeczny i narodowościowy,
• Stanisław Śniatała, ksiądz, Szambelan Papieski oraz dziekan koźmiński,
• Stanisław Taczak, generał oraz dowódca w powstaniu wielkopolskim,
• Klemens Tomczek, geolog oraz podróżnik,
• Witold Trąmpczyński, profesor ekonomii,
• Edmund Urbański, profesor hispanologii,
• Józef Warszawski, ksiądz, doktor oraz działacz harcerski,
• Władysław Wawrzyniak, major i dowódca I Pułku Piechoty Polskiej,
• Stanisław Wężyk, duchowny katolicki oraz tajny szambelan,
• Ryszard Wierzbicki, polski biochemik,
• Jan Wikarjak, profesor filologii klasycznej oraz prorektor UAM,
• Franciszek Witaszek, doktor oraz lekarz,
• Andrzej Wojtkowski, profesor oraz historyk,
• Józef Woźniak, ksiądz i kustosz sanktuarium maryjnego,
• Andrzej Wronka, ksiądz, doktor oraz biskup tytularny,
• Stanisław Zybała, podporucznik oraz dziennikarz.

Ważne są również cztery postacie błogosławionych, którzy ponieśli śmierć w KL Dachau w 1942 roku:

• Jan Nepomucen Chrzan,
• Józef Kut,
• Władysław Mączkowski,
• Aleksy Sobaszek.

Wieloletnia tradycja tej szkoły wpisuje się w bogaty kontekst historiograficzny i kulturalny regionu, co czyni ją miejscem szczególnym dla wielu jego mieszkańców.

---

Oceń: I Liceum Ogólnokształcące im. Jana Kompałły i Wojciecha Lipskiego w Ostrowie Wielkopolskim

---